2023’e Damgasını Vuran Sanat Olayları

2023, sanat dünyasında protestoların, tartışmaların, zorlukların yaşandığı bir sene oldu. Sanatçılar, küratörler, yazarlar dünyayı daha iyi bir yer haline getirmek için bir araya geldi.

Kurumlar ve Zorluklar

Kurumlar bu yıla damgasını vuran skandallarla sallandı. Bir yandan problem yaratan danışma kurulları, diğer yanda istifalar derken bu yıl en çok İstanbul Kültür Sanat Vakfı (İKSV) ve Documenta konuşuldu.

İstanbul Bienali

İstanbul Kültür Sanat Vakfı (İKSV) tarafından 18. İstanbul Bienali’nin küratörlüğüne atanan Iwona Blazwick’in görevinin aslında Defne Ayas’a verildiği, ancak son anda vazgeçildiği iddiaları, danışma kurulları görevini yerine getiriyor mu sorusunu ortaya çıkardı. Ayas ve İKSV’nin danışma kurulu topluca istifa etti. İKSV Genel Müdürü Görgün Taner, Ağustos başında yaklaşmakta olan İstanbul Bienali’nin 18’inci edisyonu küratörlüğünü İngiliz yazar ve sanat tarihçisi Iwona Blazwick üstleneceğini duyurmuştu. Taner, bienalin küratörünü “Iwona Blazwick’in 18. İstanbul Bienali’nin küratörlüğünü üstlenmeyi kabul etmesinden dolayı çok mutluyuz. Bu alandaki tecrübesi ve İstanbul Bienali’yle olan uzun süreli ilişkisi sayesinde Blazwick’in 2024 bienalini en iyi şekilde yönlendireceğine inanıyoruz,” cümleleriyle açıklamıştı. Danışma kurulu ve Defne Ayas’ın istifasından sonra sanatçılar bir araya gelerek İKSV’ye açık mektup yazıp İKSV’nin şeffaflık, hesap verebilirlik, etik ve kapsayıcılık konusundaki yetersizliğine vurgu yaptı.  Görgün  Taner de bunun üzerine gereğinin yapıldığına ve yapılacağına, “değişime hazır olduklarına” dair yeni bir açıklama yaptı. Ancak, daha sonrasında küratör ya da programla ilgili bir açıklama yapılmadı.
Birkaç gün önce de İKSV’de 2008’den beri İstanbul Bienali Direktörü olan ve 2018’de İKSV Güncel Sanat Projeleri’nin direktörlüğünü de üstlenen Bige Örer’in ayrılık haberi geldi.

Documenta

Almanya’nın Kassel kentinde her beş yılda bir yapılan modern ve çağdaş sanat sergisi Documenta’nın seçim komitesinin tamamı istifa etti. Serginin gelecek edisyonunun sanat yönetmenini seçmekle sorumlu olan komite, anti-semitizm tartışmaları üzerine dağıldı. Geçtiğimiz yıl da anti-semitizm tartışmalarına sahne olan Documenta’daki son olaylar, komite üyesi Ranjit Hoskote’nin Filistin destekçisi olan ve Almanya Parlementosu tarafından 2019’da ‘yasadışı’ ilan edilen küresel “Boycott, Divestment and Sanctions” (Boykot, Tecrit ve Yaptırımlar) hareketine ait bir mektubu imzalaması üzerine başladı. Documenta, şair Hoskote’nin Hindistan’daki Hindu milliyetçiliğini Siyonizm ile kıyaslayan bu mektubu imzalamasını “anti-semitik” bir hareket olarak yorumladı. Hoskote bunun üzerine, “Bu zehirli atmosferde, söz konusu konuların ayrıntılı bir şekilde tartışılmasına yer olmadığı açık” diyerek istifa etti. Bu istifadan kısa bir süre önce de komitedeki İsrailli sanatçı ve filozof Bracha L. Ettinger, “İsrail’in yaşadığı karanlık zamanlardan” ötürü toplantılara katılamayacağını ve görevini bıraktığını açıklamıştı.

British Museum

British Museum’da değerli bazı parçaların çalındığının ortaya çıkmasının ardından müze müdürü Hartwig Fischer istifa etti. Fischer yazılı bir açıklama yaparak, hırsızlıklarla ilgili ilk uyarıları aldıkları 2021’de “müzenin olması gerektiği kadar kapsamlı bir soruşturma yürütmediğinin” açık olduğunu belirtti.
Fischer, Ağustos ortasında, olayın ortaya çıkmasından sonra yaptığı ilk açıklamalarda müzenin 2021’de yürüttüğü soruşturmayı savunmuştu. Başkent Londra’da bulunan müzenin yetkilileri, altın ve mücevher gibi değerli parçaların “kayıp, çalıntı ya da hasarlı” olduğuna dair haberler sonrası, bir çalışanını görevden aldı.
Skandalda müzede çalışan Peter Higgs adlı küratörün yıllar boyunca arşivden yaklaşık 2 bin eseri çalıp sattığı ortaya çıkmıştı. Yapılan bağımsız incelemede, içlerinde yarı değerli taşlar ve mücevherler de bulunan eserlerin bir kısmının eBay’de satıldığı belirlendi. Yetkililer çalınan 2 bin eserin sadece 351’inin müzeye geri döndüğünü açıkladı. Artnet’in haberine göre kayıp eserlerden 350’si mücevher veya altın içeriyor. Yetkililer bu eserlerinin tümünün hurda fiyatına satılmış olabileceğini belirtti. Geri verilen 351 eserin 350’sinin ise antika tüccarı Ittai Gradel tarafından iade edildiği açıklandı. Gradel, 2021 Şubat’ında müzeyi hırsızlık yapıldığına dair uyarmış ancak ihbarı ciddiye alınmamıştı.

Protestolar ve Gazze Eylemleri

Bu yıl enerji kullanımı ve sürdürülebilirlik, dünyanın çevre bağlamında gidişatının sorunları ve İsrail’in Gazze saldırıları  müzelerdeki protestolarla ortaya konuldu.
Just Stop Oil, Diego Velázquez’in 17. yüzyıldan kalma “Rokeby Venüs”ünü koruyan camı kırdı, diğer yandan iklim aktivistleri Londra’daki Doğa Tarihi Müzesi’nde Birleşik Krallık hükümetinin petrol ve gaz projelerini durdurmasını talep ederek bir dinozor iskeletini spreyle boyadı. Isabella Stewart Gardner Müzesi’nin protestolar yüzünden kapılarını kapatması ve Amerikan Doğa Tarihi Müzesi’nin (AMNH) Dinozor Kanadı’nda düzenlenen protestolar, müzelerdeki güvenlik sorunlarını bir kez daha gündeme getirdi.
Öte yandan İsrail’in Gazze’ye yönelik saldırısına karşı yapılan protestoların mekanı da zaman zaman müzeler oldu. Filistinli dayanışma grupları, aktivistler, sanatçılar ve sanat çalışanları Gazze’deki insan hakları krizine dikkat çekmek ve ateşkes çağrısı yapmak için 10 Aralık Uluslararası İnsan Hakları Günü’nde Kanada İnsan Hakları Müzesi’nde (CMHR) Filistinlilerin insan haklarına yönelik bir gösteriyle yürüyüş yaptılar. 22 Kasım ise sanatçıların gösterisi Whitney Müzesi’nin girişinin kana benzeyen kırmızı renkle boyanmasıyla yapılmıştı.
İsrail’in Filistin saldırısını protesto eden sanatçılar ve aktivistler, 9 Aralık’ta 34 ülkeden galerinin ve sanatçının katıldığı Art Basel Miami’nin önünde toplandı. 16 Aralık’ta ise İngiltere’de 1000’den fazla sanatçı, Bristol kentindeki sanat merkezi Arnolfini’yi boykot etti. Aralarında Ben Rivers, Brian Eno, Adham Faramawy ve Tai Shani gibi isimlerin yer aldığı sanatçılar, Arnolfini International Centre for Contemporary Arts’ı Filistin kültürüne sansür uygulamakla suçladı.
Amerikan Doğa Tarihi Müzesi (AMNH), yaklaşık 700 protestocunun New York City binasının önünde Filistin’e destek eylemi düzenlemesi nedeniyle 2 Aralık’ta ana girişini kapattı.
Guggenheim Müzesi, yine İsrail’e karşı yapılan protestolar nedeniyle 11 Kasım’da girişini geçici olarak kapattı. İsmini açıklamayan sekiz sanatçı ve kültür çalışanı, müzenin sarmal girişinde İsrail ordusunun Gazze’de Filistinli çocukları öldürmesine karşı tepki gösterdi ve Filistinlilerin yasını gösteren kumaş pankartlar açtı.

Anahtar Kelimeler: #İstanbul, #sanat, #ortaya, #Tarihi, #üzerine, #sanatçılar, #istifa, #Filistin, #önünde, #Amerikan, #Bienali’nin, #tarafından, #müzenin, #Fischer, #karşı, #Sanat, #açıklama, #değerli, #Aralık’ta